Dilekçe Kavramı ve Dilekçe Hakkı

Dilekçe Kavramı ve Dilekçe Hakkı

Türk Dil Kurumu sözlüğünde yer alan tanıma göre dilekçe, “bir dileği bildirmek için resmî makamlara sunulan, imzalı ve adresli, pullu veya pulsuz yazı, istida, arzuhaldir.”

Vatandaşlar kendilerini ya da kamuyu ilgilendiren hususlarda, dilek ve şikâyetlerini ilgili ve yetkili makamlara ulaştırma hakkına sahiptir. Bu hak, kişilere T.C. Anayasasında siyasi haklar ve ödevler çerçevesinde anayasal bir hak olarak tanınmıştır. Anayasa’nın 74. maddesine göre “V atandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancılar, kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir.” 01.11.1984 tarih ve 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun, yukarıda bahsetmiş olduğumuz anayasal hakka uygun olarak daha ayrıntılı düzenlemeler içermektedir.

Bir dilekçede bulunması gereken zorunlu hususlar dilekçe sahibinin adı, soyadı ve imzası ile iş veya ikametgâh adresidir (DHKDK 4. m). Dilekçenin konusuyla ilgili olmayan bir idari makama verilmesi durumunda ise bu makam, ilgili olan makama dilekçeyi iletir ve dilekçe sahibini bu hususta bilgilendirir. Anılan dilekçeler, yargı mercilerinin görevine giren konularda olamaz. Dilekçelerin sonucu ya da yapılan işlemin safahatı hakkında dilekçe sahiplerine en geç otuz gün içerisinde gerekçeli cevap verilmelidir Ayrıca, bu yasa kapsamında Türkiye Büyük Millet Meclisine gönderilen dilekçeler, Dilekçe Komisyonunca incelenerek altmış gün içerisinde sonuçlandırılır.

Türk Ceza Kanunu’nun 121. maddesinde “Dilekçe hakkının kullanılmasının engellenmesi suçu” düzenlenmiştir. Buna göre “Kişinin belli bir hakkı kullanmak için yetkili kamu makamlarına verdiği dilekçenin hukuki bir neden olmaksızın kabul edilmemesi halinde, fail hakkında altı aya kadar hapis cezasına hükmolunur.”

Dilekçenin Genel Özellikleri ve Adi Dilekçeler

Herhangi bir dilekçenin sahip olması gereken genel özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Dilekçeler çizgisiz bir A4 kâğıdına yazılır.
• Dilekçe yazarken el yazısı ya da bilgisayar kullanılabilir. El yazısının kullanılması durumunda, tükenmez veya dolma kalem kullanılır. Kurşun kalemle dilekçe yazılmamalıdır. Dilekçe kâğıdın bir yüzüneyazılır.
• Kâğıdın arkalı önlü kullanımı uygun değildir.Ayrıca sayfanın üst kısmında, altında, sol ve sağ yanlarında boşluk bırakılmalıdır. Dilekçe metni, sıkışık bir biçimde yazılmamalıdır.
• Bazı dilekçelerin örnekleri, başvurularda tek tip bir formatın uygulanması ve vatandaşa kolaylık sağlanması bakımından matbu olarak bulunur. Bu matbu dilekçelerin uygun biçimde doldurulması ile başvuru yapılabilir.
• Dilekçede hitap, metin, tarih, ad-soyad, imza, iletişim bilgileri ve varsa ekler bölümü bulunur.Dilekçe üzerinde sonradan silme, tahrifat, kazıntı olmamalıdır. Başka bir imkânın bulunmadığı durumlarda ise dilekçe üzerinde yapılan bu değişikliğin bilginiz dâhilinde olduğunu ifade eden, ilgili yerin paraflanması yöntemi kullanılabilir.
• Dilekçe metni açık ve anlaşılır bir dille ele alınmalıdır. Kelimeler kısaltılarak yazılmamalıdır.

Dilekçelerin giriş, gelişme, sonuç bölümleri olmalıdır. Giriş bölümünde olay (sorun, vakıa) anlatılır. Gelişme bölümünde ilgili soruna ilişkin istek ve talep dile getirilir. Sonuç kısmında ise saygı sunumu, arz ve talep yer alır.

Kanunlar tarafından içeriği belirlenmiş dilekçeler dışında kalan dilekçeleri, adi dilekçeler olarak adlandırabiliriz. Günlük hayatımızda herhangi bir yazılı başvuru yapmamız gerektiğinde ve şekil şartı aranmadığında bu dilekçeleri hazırlayabiliriz. Bu dilekçelerin de asgari olarak sahip olması gereken özellikler mevcuttur.

Dilekçenin Bölümleri
Adi dilekçenin bölümleri; dilekçenin hangi makama yazıldığı (hitap), başvuru konusunun, talep, istek veya şikâyetin açıklandığı dilekçe metni, tarih, ad-soyad ve imza ile iletişim bilgileri ve eklerdir.

Hitap: Dilekçenin hitap kısmı, muhatabını ifade eder. Dilekçenin muhatabı olan makam, kâğıdın üst kısmında yer alacak giriş kısmına yazılır. Dilekçede hitap edilen makamın ismi, büyük harflerle ve kâğıt ortalanarak yazılır. Hitaptan sonra virgül konabilir.

Dilekçe Metni: Dilekçeyi yazan kişi başvurusuna konu istek, talep veya şikâyetini bu kısımda ifade etmelidir. Metin; gövdesi iki yana yaslı şekilde, kenar boşluklarına dikkat edilerek yazılır. Kâğıdın sol tarafında, sağ tarafına göre bir miktar daha geniş boşluk bırakılır. Boşluklar sayfa ve dosyalama düzeni bakımından önemlidir.

Resmî Yazışmalarda Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik gereğince, dilekçe metninin son bölümü, yazışma yapan makamlar arasındaki hiyerarşi yönünden alt makamlara “rica ederim.”, üst veya aynı düzeydeki makamlara “arz ederim” ibaresi ile üst, aynı düzey ve alt makamlara birlikte dağıtımlı olarak yapılan yazışmalarda “arz ve rica ederim” ibaresiyle bitirilir. Gerçek kişileri muhatap yazışmalarda ise dilekçe metninin son bölümü “saygılarımla”, “iyi dileklerimle” veya “bilgilerinize sunulur” ibareleri ile bitirilebilir. Bu düzenlemeye göre kurumlar arasında yapılan resmî yazışmalarda astlık- üstlük bildiren ifadelerin kullanımına devam edilirken gerçek kişilerin muhatap olduğu yazışmalarda astlık- üstlük ilişkisi ortadan kaldırılmıştır.

Tarih: Dilekçenin ilgili makama verildiği tarihin bilinmesi elzemdir. Zira dilekçeye ilişkin işleyecek tüm hukuki süreçlerin hesaplanması bakımından tarih önemlidir. Tarih, genellikle dilekçe metninin sonuna ../../… şeklinde yazılır. Ancak dilekçenin sağ üst köşesine yazılması da mümkündür.

Ad, Soyad ve İmza: Dilekçe sahibi metin kısmının sonunda, sağ alt köşeye adını ve soyadını yazarak imzasını atar. Ad küçük harflerle, soyad ise büyük harflerle yazılabilir. Resmî Yazışmalarda Uygulanacak Esas ve Usuller Hakkında Yönetmeliğe göre imza, ad ve soyadın üzerine atılır.

İletişim Bilgileri: Dilekçe sahibine ulaşmanın gerekli olabileceği durumlar göz önünde bulundurularak dilekçe sahibinin iş veya ikametgâh adresi dilekçeye eklenmelidir. Bunun yanı sıra e-posta, mobil telefon numarası gibi bilgiler, günümüz şartlarında daha kolay ulaşım imkânı sağladığından bunların dilekçe metnine eklenmesi faydalı olacaktır.

Ekler: Dilekçe konusuna ilişkin olarak varsa eklenecek farklı bilgi veya evraklar, dilekçenin ekler kısmında numaralandırılarak sunulur. Bu tip bir listeleme, ek bir belgenin kaybolmasına ya da gözden kaçmasına engel olacaktır. Dilekçenin ekler kısmında yer alacak belgeler, başvurulacak makamlarca istenmiş veya kişinin kendisince eklenmek istenmiş olabilir. Ekler, dilekçenin sol alt kısmına EK-1, EK-2 şeklinde yazılır. Karşısına belgenin adedi ve niteliği belirtilir.

Adli Dilekçeler

Yargı sürecinde gerçekleşen hemen her hukuki iş ve işlem, dilekçeler yoluyla talep edilir ve sonuçlanır. Farklı yargı kolları ve usullerine ait farklı dilekçe içerikleri bulunmaktadır.

Adli yazışmalarda:

1. Somut olaya dayalı mı?
2. Gereksiz ayrıntıya boğulmuş mu?
3. İlk okumada anlaşılabiliyor mu?
4. Mantıklı mı?
5. Tartışmalara yol açabilecek nitelikte mi?
6. İkna edici mi? soruları sorulur.

Hukuk Davalarında Dava Dilekçesi

Yazılı yargılama usulüne ilişkin düzenlemeler, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun üçüncü kısmında yer almaktadır. “Davanın açılması” başlıklı birinci bölümde yer alan 119. maddeye göre bir dava dilekçesinin içeriğinde şu hususlar yer almalıdır;

• Mahkemenin adı,
• Davacı ile davalının adı, soyadı ve adresleri,
• Davacının Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası,
• V arsa tarafların kanuni temsilcilerinin ve davacıvekilinin adı, soyadı ve adresleri,
• Davanın konusu ve malvarlığı haklarına ilişkindavalarda, dava konusunun değeri,
• Davacının iddiasının dayanağı olan bütün vakıaların sıra numarası altında açık özetleri,
• İddia edilen her bir vakıanın hangi delillerle ispatedileceği,
• Dayanılan hukuki sebepler,
• Açık bir şekilde talep sonucu,
• Davacının, varsa kanuni temsilcisinin veya vekilinin imzası.

Mahkemenin Adı: Dava dilekçesinin kime, hangi mahkemeye hitaben yazıldığı net bir biçimde ortaya konulmalıdır. Dava dilekçeleri, görevli ve yetkili olan mahkemelere yöneltilir. Görev, yetki ve yargı yerinin belirlenmesi konuları ise 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 1 ila 23. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Bir dava açmak üzere dilekçe yazacağımız zaman öncelikle hangi yargı yolunu, bu yargı yolundaki mahkemelerden hangisinin görevli olduğunu ve hangi idari merkezdeki mahkemeye başvuracağımızı belirleriz. Hangi mahkemeye başvurulacağı “görev” kavramı ile ifade edilirken neredeki (hangi ilde, ilçedeki) mahkemeye sorusu “yetki” unsurunu karşılamaktadır.

Dava dilekçesini hazırlayan kişi, görev hususunda hata yaparsa mahkeme görevsizlik, yetki hususunda hata yaparsa yetkisizlik kararı verir. Bu durumda kararı veren mahkemeye başvurularak dava dosyasının görevli ya da yetkili mahkemeye gönderilmesinin talep edilmesi gerekmektedir.

Davacı ve Davalı Tarafların Adı, Soyadı ve Adresi:Davacı ister gerçek kişi ister tüzel kişi olsun, adı, soyadı ve adresi açık bir biçimde dava dilekçesinde yer almalıdır. Davacı bir avukat tarafından temsil ediliyor olsa bile kendisinin de adı, soyadı ve adres bilgileri mutlaka dilekçede yer almalıdır. Davacı sayısının birden fazla olduğu dava arkadaşlığı söz konusu ise her bir davacının bilgileri ayrı ayrı yazılır.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 119/2. maddesine göre dava dilekçesinde davacı ya da davalının adı, soyadı ve adresinin eksik olması durumunda hâkim davacıya eksikliği tamamlaması için bir hafta süre verir. Eksikliğin bu süre içerisinde tamamlanmaması durumunda dava açılmamış sayılacaktır.

Davacının Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Numarası: Dava dilekçesinde sadece davacının kimlik numarasının bulunması istenir. Davalının kimlik numarasını bildirmek gibi bir zorunluluk yoktur. Davacının tüzel kişi olması durumunda ise vergi kimlik numarası yazılmalıdır.

Tarafların, Varsa Kanuni Temsilcilerinin ve Davacı Vekilinin Adı, Soyadı ve Adresleri: Herkes adli bir makama başvurarak hukuki süreçlerini takip edebilir. Kanuni bir temsil altında olan kişiler adına ise kanuni temsilcileri bu süreçleri takip eder. Böyle durumlarda kişinin, kanuni mümessilinin ve vekili olan avukatın adı, soyadı ve adreslerinin dilekçede ayrı ayrı yer alması gerekmektedir.

Davanın Konusu ve Malvarlığı Haklarına İlişkin Davalarda Dava Konusunun Değeri: Dava konusu, davacının belirli bir hayat olayına dayanarak hukuki talepte bulunmasıdır. Dava konusunun malvarlığı haklarına ilişkin olduğu davalarda, bu hususun dilekçede açıkça belirtilmesi gerekmektedir. Malvarlığı değerinin belirtilmesi, davanın harç miktarlarını belirlediği gibi yetkiye ilişkin de farklılık yaratabilir.

Davacının İddiasının Dayanağı Olan Bütün Vakıaların Sıra Numarası Altında Açık Özetleri: Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 29. maddesine göre taraflar, davanın dayanağı olan vakıalara ilişkin açıklamalarını gerçeğe uygun biçimde yapmakla yükümlüdürler. Bunlara ilişkin gösterdiği bilgi ve evrakları da eksiksiz olarak dilekçe ekinde sunmalıdır. Bununla birlikte, bütün vakıaların tüm ayrıntısının açıklanmasına gerek yoktur. Vakıaların özet olarak verilmesi yeterlidir.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 25. maddesinde hüküm altına alınmış olan “taraflarca getirilme ilkesine” göre kanunda öngörülen istisnalar dışında hâkim, iki taraftan birinin söylemediği şeyi veya vakıaları kendiliğinden dikkate alamaz ve onları hatırlatabilecek davranışlarda dahi bulunamaz. Hukuki sebeplerin dilekçede yanlış ya da eksik yer alması, dava dilekçesini geçersiz kılmaz. Ancak mahkemelerin iş yükünün ağırlığı ve dolayısıyla hâkimlerin karşı karşıya kaldığı iş yükünün yoğunluğu göz önüne alındığında yargı organlarına davanın daha sağlıklı biçimde ilerlemesi için yardımcı olmak, hem bireysel hem kamusal açıdan fayda sağlayacaktır.

Açık Bir Şekilde Talep Sonucu: Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 26. maddesine göre kural olarak hâkimler, tarafların talep sonuçlarıyla bağlıdır ve ondan fazlasına veya başka bir şeye karar veremezler. Duruma göre, talep sonucundan daha azına karar verebilir. Bu nedenle davacı, dava dilekçesinde talep sonucunu açıkça belirtmelidir.

Davacının Varsa Kanuni Temsilcisinin veya Vekilinin İmzası: Dilekçenin sonunda davacının, varsa kanuni temsilcisi ya da vekilinin imzası bulunur.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 119/2. maddesi gereğince dava dilekçesinin içeriğinde olması gereken unsurlardan mahkemenin adı, malvarlığı haklarına ilişkin davalarda dava konusunun değeri, dayanak olacak vakıaların sıra numarası altındaki açık özetleri, iddia konusu vakıaların ispatına ilişkin deliller ve hukuki sebepler dışında kalan diğer hususların eksik olması durumunda hâkim, davacıya eksiklikleri tamamlaması için süre verir.

Son olarak imzanın ardından dava dilekçesinde belirtilen ekler “Ekler” başlığı altında dilekçeye mutlaka eklenmelidir.